Η Ελλαδα από το τέλος του Β' παγκοσμίου πολέμου έως τα τέλη του 20ού αιώνα

ΕΝΟΤΗΤΑ 56

Η Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση έως τις αρχές της δεκαετίας του ΄80 (1974-1981)

Μετά την πτώση της δικτατορίας σχηματίζεται κυβέρνηση εθνικής ενότητας με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Η νέα κυβέρνηση απελευθέρωσε τους πολιτικούς κρατούμενους και απομάκρυνε από καίριες θέσεις στελέχη του δικτατορικού καθεστώτος. Επίσης, προσπάθησε να αντιμετωπίσει την κρίση από την τουρκική προέλαση στην Κύπρο χωρίς όμως αποτέλεσμα και ως διαμαρτυρία η Ελλάδα αποχωρεί από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ.

Ιδρύονται δυο νέα κόμματα: η Νέα Δημοκρατία με αρχηγό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και το ΠΑΣΟΚ με ηγέτη τον Ανδρέα Παπανδρέου. Το ΚΚΕ νομιμοποιείται.

Οι εκλογές του 1974 αναδεικνύουν ως κυρίαρχη δύναμη τη Νέα Δημοκρατία με μεγάλο ποσοστό. Στο δημοψήφισμα του 1974 ο λαός αποφασίζει ότι δε θέλει το βασιλιά και έτσι τον Ιούνιο του 1975 το πολίτευμα της χώρας μας αλλάζει σε προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία.

Παράλληλα δικάζονται και καταδικάζονται οι πρωτεργάτες της δικτατορίας.

Η νέα κυβέρνηση επανεντάσσει τη χώρα στο ΝΑΤΟ, ολοκληρώνει την ένταξη στην ΕΟΚ (1981), προχωρά σε εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και καθιερώνει τη χρήση της δημοτικής γλώσσας στην εκπαίδευση και στον κρατικό μηχανισμό. Τα κυριότερα προβλήματα αυτής της περιόδου (1974-1977) είναι οικονομικά.

Το 1980 ο Καραμανλής γίνεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Η Ελλάδα από το τέλος του Β' Παγκόσμιου πολέμου έως τα τέλη του 20ού αιώνα

ΕΝΟΤΗΤΑ 55

Όξυνση της πολιτικής κρίσης και η δικτατορία της 21^ης Απριλίου1967 (1963-1974)

Το 1963 η Ένωση Κέντρου κερδίζει τις εκλογές. Ο Γεώργιος Παπανδρέου προσπαθεί να πάρει μέτρα υπέρ των ασθενέστερων τάξεων, να μετριάσει τα αυταρχικά μέτρα εις βάρος της αριστεράς, να μεταρρυθμίσει την εκπαίδευση και να περιορίσει την επέμβαση των Αμερικανών.

Το 1965 ξεσπά κρίση στις σχέσεις του Παπανδρέου με το βασιλιά Κωνσταντίνο, που καταλήγει στην παραίτηση του Παπανδρέου και στην αποχώρηση από το κόμμα του διαφόρων στελεχών (αποστάτες). Οι ενέργειες του βασιλιά αποδοκιμάζονται με διαδηλώσεις από το λαό (Ιουλιανά).

Στις 21 Απριλίου 1967 μια στρατιωτική ομάδα από μεσαίους και ανώτερους αξιωματικούς καταλαμβάνουν με πραξικόπημα την εξουσία. Ο βασιλιάς στην αρχή συνεργάζεται μαζί τους, μετά προσπαθεί να τους ανατρέψει και στο τέλος όταν αποτυγχάνουν οι ενέργειές του καταφεύγει στο εξωτερικό. Οι ΗΠΑ συνεργάζονται με τη χούντα.

Οι δικτάτορες αναστέλλουν βασικά άρθρα του συντάγματος και κάνουν διώξεις αριστερών ή διαφωνούντων πολιτών.

Παράλληλα οργανώνονται πυρήνες αντίστασης από δημοκρατικούς πολίτες. Κορυφαία αντιδικτατορική εκδήλωση ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από φοιτητές (Νοέμβριος 1973). Η διαμαρτυρία των φοιτητών πήρε μεγάλες διαστάσεις και οι δικτάτορες τη σταματούν με την εισβολή του στρατού μέσα στο Πανεπιστήμιο.

Τον Ιούλιο του 1974 προκαλούν πραξικόπημα στην Κύπρο για ανατροπή του Μακάριου και οι Τούρκοι βρίσκουν την αφορμή να επέμβουν στρατιωτικά στο νησί. Αδυνατώντας να διαχειριστούν την κρίση στις 23 Ιουλίου του 1974 παραδίδουν την εξουσία στους πολιτικούς.

Η Ελλάδα από το τέλος του Β' Παγκοσμίου πολέμου έως τα τέλη του 20ού αιώνα

ΕΝΟΤΗΤΑ 54

Ο εμφύλιος πόλεμος (1944-1949)

Η απόφαση της κυβέρνησης εθνικής ενότητας να αφοπλίσει μόνο τον ΕΛΑΣ, μετά την απελευθέρωση, προκάλεσε συλλαλητήριο διαμαρτυρίας από το ΕΑΜ στην Αθήνα, που εξελίχθηκε σε ένοπλη σύγκρουση με τις κυβερνητικές δυνάμεις να υποστηρίζονται από τους Βρετανούς. Οι συγκρούσεις κράτησαν ένα μήνα, και ονομάστηκαν Δεκεμβριανά ή μάχη της Αθήνας. Το ΕΑΜ ηττείται. Αυτή είναι και η πρώτη φάση της εμφύλιας σύγκρουσης.

Κύρια αιτία του εμφυλίου πολέμου που ακολουθεί ήταν οι αντίθετες απόψεις που υπήρχαν για το πολιτικό μέλλον της Ελλάδας.

Το Φεβρουάριο του 1945 υπογράφεται η συμφωνία της Βάρκιζας που προβλέπει διάλυση του ΕΛΑΣ, μερική αμνηστία, δημιουργία εθνικού στρατού, δημοψήφισμα για την επάνοδο ή όχι του βασιλιά και απομάκρυνση από τον κρατικό μηχανισμό των συνεργατών των κατακτητών. Η συμφωνία όμως δεν εφαρμόζεται και γίνονται διώξεις αριστερών πολιτών. Το ΚΚΕ απέχει από τις εκλογές στις οποίες νικούνε οι φιλοβασιλικοί.

Η επίθεση ενόπλων κομμουνιστών στο αστυνομικό τμήμα του Λιτόχωρου αποτέλεσε την αφορμή για τη δεύτερη φάση του εμφυλίου. Το 1946 ο Γεώργιος Β΄επανέρχεται στην Ελλάδα. Στην ύπαιθρο οργανώνεται από αριστερούς ο Δημοκρατικός Στρατός της Ελλάδας. Οι ΗΠΑ επεμβαίνουν ανοιχτά, βοηθώντας την κυβέρνηση εναντίον των κομμουνιστών, για να περιορίσουν τη σοβιετική επιρροή. Δημιουργούνται στρατόπεδα συγκεντρώσεως όπου εξορίζονται οι αριστεροί (Μακρόνησος).Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ κηρύχθηκαν παράνομα. Τελικά τον Αύγουστο του 1949 τελειώνει ο εμφύλιος με νίκη του κυβερνητικού στρατού.

Τα αποτελέσματα του εμφυλίου ήταν 50.000 νεκροί, 80.000 πολιτικοί πρόσφυγες, 700.000 άνθρωποι που εγκατέλειψαν τα σπίτια τους, υλικές ζημιές. Το σημαντικότερο όμως ήταν το βαθύ χάσμα ανάμεσα στους Έλληνες που σφράγισε τη μεταπολεμική κοινωνία.

Τα κυριότερα προβλήματα της μετεμφυλιακής Ελλάδας (1949-1963)

Στη μετεμφυλιακή Ελλάδα το βασικότερο πρόβλημα ήταν η δυσλειτουργία του πολιτεύματος. Οι αριστεροί διώκονταν, το κράτος απαιτούσε «δηλώσεις νομιμοφροσύνης», οι ΗΠΑ και η μοναρχία επενέβαιναν διαρκώς στα πολιτικά πράγματα. Το παρακράτος ανθούσε. Οι κυβερνήσεις διαδέχονταν η μία την άλλη. Το 1955 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ιδρύει την ΕΡΕ και κυβερνά μέχρι το 1963. Το 1951 ιδρύεται η ΕΔΑ, νόμιμο αριστερό κόμμα και το 1961 η Ένωση Κέντρου από τον Γεώργιο Παπανδρέου .

Παράλληλα αναπτύχθηκαν κοινωνικοί αγώνες για δημοκρατικές ελευθερίες, βελτίωση της οικονομικής ζωής και αύξηση δαπανών για την εκπαίδευση. Τότε δολοφονείται ο βουλευτής της ΕΔΑ Γρηγόρης Λαμπράκης από παρακρατικούς. Ο Καραμανλής παραιτείται λόγω προβλημάτων με τα ανάκτορα.

Οικονομικά η χώρα μας αυτή την περίοδο είχε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Έγιναν έργα υποδομής, ξένες επενδύσεις και ξεκίνησε η διαδικασία ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ. Ταυτόχρονα πολλοί Έλληνες μεταναστεύουν τόσο προς την Αθήνα όσο και προς το εξωτερικό.

Το 1948 τα Δωδεκάνησα ενσωματώνονται στην Ελλάδα.

Ο κυπριακός αγώνας (1955-1960)

Το 1955 οι Κύπριοι ξεκινάν ένοπλο αγώνα κατά της αγγλικής αποικιοκρατίας. Το 1959 γίνεται η Κύπρος ανεξάρτητο κράτος με εγγυήτριες δυνάμεις την Ελλάδα, την Τουρκία και τη Βρετανία. Πρώτος πρόεδρος της Κύπρου ήταν ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος.

ΕΝΟΤΗΤΑ 50

Η πολιτική διαίρεση της μεταπολεμικής Ευρώπης

Στη διάσκεψη της Γιάλτας ο Ρούσβελτ (ΗΠΑ), ο Στάλιν(ΕΣΣΔ) και ο Τσόρτσιλ (Βρετανία) αποφάσισαν την άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας, την ίδρυση ειρηνευτικού οργανισμού και την αναγνώριση των φιλοσοβιετικών κυβερνήσεων που είχαν εγκαθιδρυθεί στην Ανατολική Ευρώπη.

Στη διάσκεψη του Πότσνταμ αποφασίστηκε η διαίρεση της Γερμανίας σε 4 ζώνες επιρροής, με το Βερολίνο υπό κοινό έλεγχο.

Μέχρι το 1950 εγκαθιδρύθηκαν στην Αν. Γερμανία, στην Πολωνία, στην Ουγγαρία, στην Τσεχοσλοβακία, στη Ρουμανία και στη Βουλγαρία λαϊκές δημοκρατίες κατά το πρότυπο του σοβιετικού καθεστώτος. Έγιναν κρατικοποιήσεις, οργανώθηκε η εκπαίδευση και η υγεία και βελτιώθηκε η θέση της γυναίκας. Ωστόσο προβλήματα προέκυψαν επειδή το κομμουνιστικό κόμμα ασκούσε μόνο του την εξουσία, δεν επιτρεπόταν η ελεύθερη πολιτική έκφραση, γίνονταν διώξεις αντιφρονούντων και υπήρχε έλλειψη κάποιων αγαθών. Έτσι έγιναν εξεγέρσεις στην Αν. Ευρώπη, που όμως καταπνίγηκαν από το σοβιετικό στρατό.

Η Αλβανία και η Γιουγκοσλαβία είχαν κομμουνιστικά καθεστώτα, που όμως δεν είχαν άμεση εξάρτηση από τη Σοβιετική Ένωση.

Οι ΗΠΑ, για να μην καταρρεύσει η Δυτική Ευρώπη και επεκταθεί η σοβιετική επιρροή, παραχώρησαν στην Ευρώπη 13 δισεκατομμύρια δολάρια (σχέδιο Μάρσαλ).

Στη Δυτ. Ευρώπη οργανώνεται το κράτος πρόνοιας που παρέχει στους πολίτες του εκπαίδευση, εργασία, ασφάλιση και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

Στη δεκαετία του 1960 η κοινωνία της Δυτ. Ευρώπης ήταν έντονα καταναλωτική και ατομιστική. Αυτός ο τρόπος κοινωνικής οργάνωσης αμφισβητήθηκε κυρίως από τους νέους ( χίπις, Μάης του ’68 στη Γαλλία).

ΕΝΟΤΗΤΑ 51

Διπολισμός και Ψυχρός Πόλεμος

Με το τέλος του Β΄Παγκοσμίου πολέμου δύο υπερδυνάμεις αναδεικνύονται: οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ. Οι ΗΠΑ είναι ισχυρές οικονομικά, στρατιωτικά και διαθέτουν ατομική βόμβα. Ωστόσο έβλεπαν ως κίνδυνο, για τα συμφέροντά τους σε παγκόσμιο επίπεδο, την εξάπλωση της επιρροής της ΕΣΣΔ γι αυτό προσπαθούσαν να αυξήσουν την επιρροή τους σε διάφορες χώρες είτε με οικονομική και στρατιωτική βοήθεια είτε με επενδύσεις Αμερικανών επιχειρηματιών είτε ακόμη με ανατροπή καθεστώτων που ακολουθούσαν πολιτική αντίθετη από τη δικιά τους. Επίσης μέσα στις ΗΠΑ εντάθηκε ο αντικομμουνισμός και έγιναν διώξεις εναντίον πολιτών.

Η ύπαρξη δύο υπερδυνάμεων οδήγησε στο διπολισμό δηλ. στην ύπαρξη δυο αντίθετων πόλων πάνω στους οποίους ισορροπούσαν οι διεθνείς σχέσεις. Ψυχρός Πόλεμος ονομάστηκε ο έντονος πολύμορφος ανταγωνισμός ανάμεσα στην ΕΣΣΔ και στις ΗΠΑ που άρχισε στα τέλη του Β΄Παγκοσμίου πολέμου και τερματίστηκε στα τέλη του 1980 και που δεν εξελίχθηκε σε ένοπλη σύγκρουση.

Σημαντικότερα γεγονότα:

• Οι ΗΠΑ διατυπώνουν το δόγμα Τρούμαν σύμφωνα με το οποίο βοηθούν τα κράτη εκείνα που δέχονται πιέσεις από τον κομμουνισμό (εφαρμόστηκε πρώτη φορά στον ελληνικό εμφύλιο).
• Ιδρύεται η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (Δυτική) και η Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας (Ανατολική). Χτίζεται το 1961 το τείχος του Βερολίνου, που αποτελεί και το σύμβολο του Ψυχρού Πολέμου.
• Οι ΗΠΑ ιδρύουν μια στρατιωτική συμμαχία, το ΝΑΤΟ, και η ΕΣΣΔ, το σύμφωνο της Βαρσοβίας.
• Στην Κίνα επικρατούν οι κομμουνιστές με επικεφαλής το Μάο Τσε Τουνγκ.
• Ξεσπά πόλεμος στην Κορέα (1950-1953) που λήγει με τη δημιουργία της Βόρειας Κορέας υπό σοβιετική επιρροή και της Νότιας Κορέας υπό αμερικάνικη επιρροή.
• Οι ΗΠΑ πολεμούν στο Βιετνάμ κατά του Βόρειου κομμουνιστικού Βιετνάμ (1964-1975) και ηττούνται.
• Η ΕΣΣΔ εισβάλλει στο Αφγανιστάν για να στηρίξει το φιλοσοβιετικό καθεστώς. Ηττείται από τους Αφγανούς αντάρτες.

ΕΝΟΤΗΤΑ 52

Το τέλος της αποικιοκρατίας και η ανάδυση του Τρίτου Κόσμου

Αποαποικιοποίηση ονομάζεται η μετατροπή των αποικιών σε ανεξάρτητα κράτη, που ξεκίνησε στα χρόνια του Μεσοπολέμου και πήρε μεγαλύτερες διαστάσεις στα μεταπολεμικά χρόνια.

Ο πολιτικός χάρτης μετά τους αντιαποικιακούς αγώνες αλλάζει ριζικά και διαμορφώνεται ο Τρίτος Κόσμος (τα φτωχά κράτη εκτός Ευρώπης και οι τέως αποικίες). Σε κάποιες χώρες της Αφρικής εφαρμόζεται η πολιτική του απαρτχάιντ δηλαδή ο διαχωρισμός των ανθρώπων με κριτήριο τη φυλή.

Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν μέχρι και σήμερα οι χώρες του Τρίτου Κόσμου αφορούν την οικονομική τους ανάπτυξη (να ανταποκριθεί η οικονομία στις ανάγκες των κατοίκων), τον υπερπληθυσμό (που οδηγεί σε υποσιτισμό), την έλλειψη καθαρού νερού, την πολιτική αστάθεια, την ύπαρξη αυταρχικών καθεστώτων, τον θρησκευτικό φανατισμό, τον πόλεμο μεταξύ φυλών και την εξάπλωση του AIDS.

ΕΝΟΤΗΤΑ 53

Η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών και η μεταψυχροπολεμική Ευρώπη

Στη δεκαετία του ΄80 οι λαϊκές δημοκρατίες αντιμετώπιζαν έντονα προβλήματα: ανεπάρκεια καταναλωτικών αγαθών, υπέρογκα ποσά για εξοπλισμούς, συγκεντρωτισμός στη λήψη αποφάσεων.

Το 1985 αναλαμβάνει την ηγεσία της ΕΣΣΔ ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος προσπαθεί να αναδιαρθρώσει την οικονομική και την πολιτική δομή της χώρας. Έτσι προχωρά στην περεστρόικα δηλαδή στην ανασυγκρότηση, την κατάργηση του αυστηρού κρατικού ελέγχου στην οικονομία, στον εκδημοκρατισμό των πολιτικών διαδικασιών, στη διαφάνεια, στην ελεύθερη πληροφόρηση και διατύπωση γνώμης. Παράλληλα χαλαρώνει τον έλεγχο της ΕΣΣΔ στις σοβιετικές δημοκρατίες και στις λαϊκές δημοκρατίες.

Έτσι οι λαϊκές δημοκρατίες καταρρέουν (γκρεμίζεται το τείχος του Βερολίνου το 1989, ενώνεται η Ανατολική με τη Δυτική Γερμανία το 1990). Πολλές σοβιετικές δημοκρατίες ανακηρύχθηκαν ανεξάρτητες και στις 31 Δεκεμβρίου του 1991 η ΕΣΣΔ διαλύεται και υποστέλλεται η κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο.

Ακολουθούν συγκρούσεις είτε λόγω διεκδικήσεων αμφισβητούμενων περιοχών είτε εξαιτίας της επιθυμίας εθνοτήτων για ανεξαρτησία (Γιουγκοσλαβία 1991-1999).

Πολλοί άνθρωποι των ανατολικών κρατών αναζητούν καλύτερες συνθήκες ζωής στη δύση. Έτσι προκαλείται ένα τεράστιο μεταναστευτικό ρεύμα. Ταυτόχρονα η προσπάθεια οικονομικής αφομοίωσης των ανατολικών χωρών οδηγεί την Ευρώπη σε οικονομική κρίση. Αναζωπυρώθηκαν έτσι φαινόμενα όπως ο ρατσισμός και η ξενοφοβία.