ΕΝΟΤΗΤΑ 50

Η πολιτική διαίρεση της μεταπολεμικής Ευρώπης

Στη διάσκεψη της Γιάλτας ο Ρούσβελτ (ΗΠΑ), ο Στάλιν(ΕΣΣΔ) και ο Τσόρτσιλ (Βρετανία) αποφάσισαν την άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας, την ίδρυση ειρηνευτικού οργανισμού και την αναγνώριση των φιλοσοβιετικών κυβερνήσεων που είχαν εγκαθιδρυθεί στην Ανατολική Ευρώπη.

Στη διάσκεψη του Πότσνταμ αποφασίστηκε η διαίρεση της Γερμανίας σε 4 ζώνες επιρροής, με το Βερολίνο υπό κοινό έλεγχο.

Μέχρι το 1950 εγκαθιδρύθηκαν στην Αν. Γερμανία, στην Πολωνία, στην Ουγγαρία, στην Τσεχοσλοβακία, στη Ρουμανία και στη Βουλγαρία λαϊκές δημοκρατίες κατά το πρότυπο του σοβιετικού καθεστώτος. Έγιναν κρατικοποιήσεις, οργανώθηκε η εκπαίδευση και η υγεία και βελτιώθηκε η θέση της γυναίκας. Ωστόσο προβλήματα προέκυψαν επειδή το κομμουνιστικό κόμμα ασκούσε μόνο του την εξουσία, δεν επιτρεπόταν η ελεύθερη πολιτική έκφραση, γίνονταν διώξεις αντιφρονούντων και υπήρχε έλλειψη κάποιων αγαθών. Έτσι έγιναν εξεγέρσεις στην Αν. Ευρώπη, που όμως καταπνίγηκαν από το σοβιετικό στρατό.

Η Αλβανία και η Γιουγκοσλαβία είχαν κομμουνιστικά καθεστώτα, που όμως δεν είχαν άμεση εξάρτηση από τη Σοβιετική Ένωση.

Οι ΗΠΑ, για να μην καταρρεύσει η Δυτική Ευρώπη και επεκταθεί η σοβιετική επιρροή, παραχώρησαν στην Ευρώπη 13 δισεκατομμύρια δολάρια (σχέδιο Μάρσαλ).

Στη Δυτ. Ευρώπη οργανώνεται το κράτος πρόνοιας που παρέχει στους πολίτες του εκπαίδευση, εργασία, ασφάλιση και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.

Στη δεκαετία του 1960 η κοινωνία της Δυτ. Ευρώπης ήταν έντονα καταναλωτική και ατομιστική. Αυτός ο τρόπος κοινωνικής οργάνωσης αμφισβητήθηκε κυρίως από τους νέους ( χίπις, Μάης του ’68 στη Γαλλία).

ΕΝΟΤΗΤΑ 51

Διπολισμός και Ψυχρός Πόλεμος

Με το τέλος του Β΄Παγκοσμίου πολέμου δύο υπερδυνάμεις αναδεικνύονται: οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ. Οι ΗΠΑ είναι ισχυρές οικονομικά, στρατιωτικά και διαθέτουν ατομική βόμβα. Ωστόσο έβλεπαν ως κίνδυνο, για τα συμφέροντά τους σε παγκόσμιο επίπεδο, την εξάπλωση της επιρροής της ΕΣΣΔ γι αυτό προσπαθούσαν να αυξήσουν την επιρροή τους σε διάφορες χώρες είτε με οικονομική και στρατιωτική βοήθεια είτε με επενδύσεις Αμερικανών επιχειρηματιών είτε ακόμη με ανατροπή καθεστώτων που ακολουθούσαν πολιτική αντίθετη από τη δικιά τους. Επίσης μέσα στις ΗΠΑ εντάθηκε ο αντικομμουνισμός και έγιναν διώξεις εναντίον πολιτών.

Η ύπαρξη δύο υπερδυνάμεων οδήγησε στο διπολισμό δηλ. στην ύπαρξη δυο αντίθετων πόλων πάνω στους οποίους ισορροπούσαν οι διεθνείς σχέσεις. Ψυχρός Πόλεμος ονομάστηκε ο έντονος πολύμορφος ανταγωνισμός ανάμεσα στην ΕΣΣΔ και στις ΗΠΑ που άρχισε στα τέλη του Β΄Παγκοσμίου πολέμου και τερματίστηκε στα τέλη του 1980 και που δεν εξελίχθηκε σε ένοπλη σύγκρουση.

Σημαντικότερα γεγονότα:

• Οι ΗΠΑ διατυπώνουν το δόγμα Τρούμαν σύμφωνα με το οποίο βοηθούν τα κράτη εκείνα που δέχονται πιέσεις από τον κομμουνισμό (εφαρμόστηκε πρώτη φορά στον ελληνικό εμφύλιο).
• Ιδρύεται η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (Δυτική) και η Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας (Ανατολική). Χτίζεται το 1961 το τείχος του Βερολίνου, που αποτελεί και το σύμβολο του Ψυχρού Πολέμου.
• Οι ΗΠΑ ιδρύουν μια στρατιωτική συμμαχία, το ΝΑΤΟ, και η ΕΣΣΔ, το σύμφωνο της Βαρσοβίας.
• Στην Κίνα επικρατούν οι κομμουνιστές με επικεφαλής το Μάο Τσε Τουνγκ.
• Ξεσπά πόλεμος στην Κορέα (1950-1953) που λήγει με τη δημιουργία της Βόρειας Κορέας υπό σοβιετική επιρροή και της Νότιας Κορέας υπό αμερικάνικη επιρροή.
• Οι ΗΠΑ πολεμούν στο Βιετνάμ κατά του Βόρειου κομμουνιστικού Βιετνάμ (1964-1975) και ηττούνται.
• Η ΕΣΣΔ εισβάλλει στο Αφγανιστάν για να στηρίξει το φιλοσοβιετικό καθεστώς. Ηττείται από τους Αφγανούς αντάρτες.

ΕΝΟΤΗΤΑ 52

Το τέλος της αποικιοκρατίας και η ανάδυση του Τρίτου Κόσμου

Αποαποικιοποίηση ονομάζεται η μετατροπή των αποικιών σε ανεξάρτητα κράτη, που ξεκίνησε στα χρόνια του Μεσοπολέμου και πήρε μεγαλύτερες διαστάσεις στα μεταπολεμικά χρόνια.

Ο πολιτικός χάρτης μετά τους αντιαποικιακούς αγώνες αλλάζει ριζικά και διαμορφώνεται ο Τρίτος Κόσμος (τα φτωχά κράτη εκτός Ευρώπης και οι τέως αποικίες). Σε κάποιες χώρες της Αφρικής εφαρμόζεται η πολιτική του απαρτχάιντ δηλαδή ο διαχωρισμός των ανθρώπων με κριτήριο τη φυλή.

Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν μέχρι και σήμερα οι χώρες του Τρίτου Κόσμου αφορούν την οικονομική τους ανάπτυξη (να ανταποκριθεί η οικονομία στις ανάγκες των κατοίκων), τον υπερπληθυσμό (που οδηγεί σε υποσιτισμό), την έλλειψη καθαρού νερού, την πολιτική αστάθεια, την ύπαρξη αυταρχικών καθεστώτων, τον θρησκευτικό φανατισμό, τον πόλεμο μεταξύ φυλών και την εξάπλωση του AIDS.

ΕΝΟΤΗΤΑ 53

Η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών και η μεταψυχροπολεμική Ευρώπη

Στη δεκαετία του ΄80 οι λαϊκές δημοκρατίες αντιμετώπιζαν έντονα προβλήματα: ανεπάρκεια καταναλωτικών αγαθών, υπέρογκα ποσά για εξοπλισμούς, συγκεντρωτισμός στη λήψη αποφάσεων.

Το 1985 αναλαμβάνει την ηγεσία της ΕΣΣΔ ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος προσπαθεί να αναδιαρθρώσει την οικονομική και την πολιτική δομή της χώρας. Έτσι προχωρά στην περεστρόικα δηλαδή στην ανασυγκρότηση, την κατάργηση του αυστηρού κρατικού ελέγχου στην οικονομία, στον εκδημοκρατισμό των πολιτικών διαδικασιών, στη διαφάνεια, στην ελεύθερη πληροφόρηση και διατύπωση γνώμης. Παράλληλα χαλαρώνει τον έλεγχο της ΕΣΣΔ στις σοβιετικές δημοκρατίες και στις λαϊκές δημοκρατίες.

Έτσι οι λαϊκές δημοκρατίες καταρρέουν (γκρεμίζεται το τείχος του Βερολίνου το 1989, ενώνεται η Ανατολική με τη Δυτική Γερμανία το 1990). Πολλές σοβιετικές δημοκρατίες ανακηρύχθηκαν ανεξάρτητες και στις 31 Δεκεμβρίου του 1991 η ΕΣΣΔ διαλύεται και υποστέλλεται η κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο.

Ακολουθούν συγκρούσεις είτε λόγω διεκδικήσεων αμφισβητούμενων περιοχών είτε εξαιτίας της επιθυμίας εθνοτήτων για ανεξαρτησία (Γιουγκοσλαβία 1991-1999).

Πολλοί άνθρωποι των ανατολικών κρατών αναζητούν καλύτερες συνθήκες ζωής στη δύση. Έτσι προκαλείται ένα τεράστιο μεταναστευτικό ρεύμα. Ταυτόχρονα η προσπάθεια οικονομικής αφομοίωσης των ανατολικών χωρών οδηγεί την Ευρώπη σε οικονομική κρίση. Αναζωπυρώθηκαν έτσι φαινόμενα όπως ο ρατσισμός και η ξενοφοβία.